Lutnia, ten charakterystyczny instrument strunowy szarpany, od wieków fascynuje melodyjnością i niezwykłym brzmieniem. Choć jej korzenie sięgają starożytności, to właśnie epoka renesansu przyniosła prawdziwy rozkwit tego niegdyś popularnego instrumentu. Lutnia zyskała wówczas status jednego z najważniejszych instrumentów, zarówno w muzyce, jak i w kulturze ówczesnej Europy.
Historia lutni w epoce renesansu
Początki lutni w Europie
Historia europejskiej lutni zaczyna się w średniowieczu, kiedy to dotarła ona na nasz kontynent z Bliskiego Wschodu. Pierwsze wzmianki o lutni w Europie pochodzą z XIII wieku. Początkowo instrument ten nie cieszył się dużą popularnością, lecz wraz z nastaniem renesansu zaczął podbijać dwory i salony ówczesnej elity. Jego melodyjny, delikatny dźwięk idealnie współgrał z ideałami epoki. Lutnia stała się ulubionym instrumentem poetów i muzyków na dworach możnowładców.
Rozwój techniki budowy lutni
Wraz z rosnącą popularnością, lutnia podlegała licznym modyfikacjom i udoskonaleniom konstrukcyjnym. Zwiększano liczbę strun, ulepszano pudło rezonansowe, wydłużano gryf, co pozwalało na granie w szerszym zakresie. Dzięki temu możliwe stało się wykonywanie bardziej złożonych utworów. Pojawiły się też regionalne odmiany lutni, różniące się budową i brzmieniem. Te udoskonalenia przyczyniły się do wzrostu popularności instrumentu.
Popularność lutni wśród kompozytorów
W epoce renesansu wirtuozi lutni cieszyli się ogromnym poważaniem, grali na dworach królewskich i książęcych. Słynnymi kompozytorami tworzącymi muzykę na lutnię byli m.in. John Dowland, Francesco da Milano, Valentin Bakfark. Pisali oni utwory solo, ale też na zespoły lutni. Muzyka lutniowa stanowiła ważną część dorobku epoki.
Budowa lutni renesansowej
Pudło rezonansowe lutni
Sercem lutni jest pudło rezonansowe o kształcie gruszkowatym lub migdałowym, wykonane z cienkich świerkowych klepek. Ma ono wklęsłe wieko z otworem rezonansowym oraz płaskie dno. Wewnątrz znajdują się 2-4 pręty rezonansowe, zwiększające możliwości wibracyjne instrumentu. Kształt pudła wraz z prętami decyduje o charakterystycznym, donośnym i noszącym brzmieniu lutni.
Struny i strojenie lutni
Struny w lutni renesansowej wykonywano z jelit zwierzęcych. Ich liczba zwiększała się na przestrzeni epoki od 4 do nawet 14. Struny strojono w parzystych chórach, zwykle w stroju mieszanym. Dawało to możliwość grania akordów i melodii jednocześnie. Strojenie było skomplikowane i wymagało wprawy.
Plektron do szarpania strun
Do wydobywania dźwięku z lutni używa się specjalnego plektronu. W epoce renesansu wykonywano je z piór ptaków lub twardego drewna. Plektron trzyma się między kciukiem a palcem wskazującym i szarpie nim struny. Pozwala to na charakterystyczny, perlisty i wyrazisty dźwięk lutni.
Czytaj więcej: Higiena i konserwacja instrumentów - jak dbać o sprzęt muzyczny?
Techniki gry na lutni
Sposoby trzymania lutni
Istniało kilka sposobów trzymania lutni podczas gry. Najpopularniejsze to trzymanie instrumentu na kolanie w pozycji siedzącej lub zawieszenie go na szyi na specjalnym pasku. Dawało to lutniście swobodę obu rąk do szarpania strun. Czasem lutnię kładziono też na stole przed wykonawcą.
Ozdobniki i artykulacja dźwięku
Grę na lutni cechowała bogata ornamentyka i zróżnicowana artykulacja dźwięku. Stosowano liczne ozdobniki - przednutki, mordenty, tryle. Wykorzystywano też możliwości dynamiczne - crescendo, diminuendo. Pozwalało to na ekspresyjne i wirtuozowskie operowanie instrumentem.
Tabulatury i zapis nutowy
Muzykę na lutnię zapisywano w specjalnych tabulaturach, gdzie znaki oznaczały, na której strunie i na którym progu należy zagrać dany dźwięk. W późnym renesansie zaczęto też stosować standardowy zapis nutowy na pięciolinii. Oba sposoby były równolegle wykorzystywane przez kompozytorów.
Muzyka lutniowa epoki renesansu
Gatunki muzyki granej na lutni
Na lutni grywano przede wszystkim utwory solo, ale też Ensemble i z towarzyszeniem innych instrumentów. Popularne były tańce - pawany, gagliardy, ale też wolne, melodyjne utwory. Komponowano fantazje, preludia, tokaty, arie. Wykorzystywano lutnię również w muzyce wokalnej jako akompaniament.
Najsłynniejsi kompozytorzy lutniści
Do najwybitniejszych twórców muzyki lutniowej należeli: John Dowland, który stworzył liczne utwory solo, Francesco da Milano, autor intronizacji polifonicznych, Valentin Bakfark - kompozytor na dwór króla Zygmunta I. Ich dzieła do dziś uznawane są za arcydzieła literatury lutniowej.
Wybitni wirtuozi gry na lutni
Sławę zdobywali nie tylko kompozytorzy, ale i wykonawcy-wirtuozi lutni. Do największych należeli Albert de Rippe, który koncertował w całej Europie, Francesco Canova da Milano, zwany Il Divino, czy polski lutnista Diomedes Cato. Ich kunszt gry budził zachwyt na królewskich dworach.
Lutnia w kulturze renesansu
Lutnia w malarstwie i rzeźbie
Lutnia była niezwykle popularnym motywem w sztukach plastycznych. Pojawia się w licznych obrazach i rzeźbach przedstawiających muzyków, sceny rodzajowe, martwe natury. Symbolizowała muzykę, sztukę i poezję. Artyści chętnie uwieczniali jej charakterystyczny, wygięty kształt.
Lutnia w poezji i literaturze
Lutnia zainspirowała również twórców literackich. Pojawia się w poezji trubadurów, sonetach Szekspira, dziełach Cervantesa. Była symbolem zalotów, miłości, ale też melancholii. Jej dźwięk urzekał poetów, którzy opisywali "boską lutnię" w swoich utworach.
Lutnia na dworach królewskich i książęcych
Lutnia nieodłącznie kojarzy się z renesansowymi dworami możnowładców. Była atrybutem kultury dworskiej, towarzyszyła bankietom, balom, audiencjom. Wirtuozi lutni byli cenieni przez królów, książąt i papieży. Lutnia stała się symbolem sztuki najwyższych sfer ówczesnego społeczeństwa.
Tagi
Udostępnij
