Muzyka towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Przez wieki ewoluowała, przybierając różne formy i wykorzystując najróżniejsze instrumenty. Współcześnie znamy oczywiście dobrze powszechne instrumenty jak gitara, fortepian czy perkusja. Jednak na przestrzeni dziejów powstało wiele niecodziennych i wręcz egzotycznych instrumentów, które mimo nietypowości potrafią zachwycać i zaskakiwać brzmieniem. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej kilku wyjątkowym przykładom takich niebanalnych instrumentów z różnych stron świata i epok.
Nietypowe instrumenty perkusyjne
Bęben djembe
Bęben djembe to instrument perkusyjny pochodzący z Afryki Zachodniej, szczególnie z obszarów dzisiejszego Mali, Gwinei i Wybrzeża Kości Słoniowej. Tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej z pnia drzewa koa. Bęben ma kształt wydłużonego naczynia z węższą górną częścią i szerszą dolną. Gra się na nim uderzając dłońmi w górną część bębna. Dźwięk można modulować uderzając w różne części membrany. Bębny djembe są nieodłącznym elementem muzyki zachodnioafrykańskiej, ale zdobyły również popularność na całym świecie.
Steel drum
Steel drum, zwany też steelpanem to instrument perkusyjny wywodzący się z Trynidadu i Tobago. Składa się z metalowego korpusu wykonanego z beczki, w którym wyklepano wypukłości tworzące poszczególne dźwięki. Grający uderza w wypukłości pałeczkami. Steel drum charakteryzuje się specyficznym, metalicznym brzmieniem. Jest nieodłącznym elementem muzyki karnawałowej na Karaibach, ale znajduje zastosowanie również w jazzie czy muzyce symfonicznej.
Marakas
Marakas to potoczna nazwa grzechotek - prostego instrumentu perkusyjnego w postaci zamkniętego pojemnika wypełnionego ziarnami, grochem, kamykami lub innymi drobnymi elementami. Potrząsanie grzechotką powoduje charakterystyczny szeleszczący dźwięk. Występują w wielu odmianach na całym świecie, pełniąc zwykle funkcję rytmiczną. Często stosowane w muzyce latynoskiej. Mimo prostej konstrukcji potrafią wnieść koloryt i oryginalność w utwór.
Egzotyczne instrumenty strunowe
Sitar
Sitar to tradycyjny instrument strunowy pochodzący z Indii. Posiada długą szyjkę z naciągniętymi na niej strunami, z wyraźnie zaznaczoną pudłem rezonansowym. Charakterystyczne są dodatkowe struny rezonansowe, nastrojone na stałe, biegnące wzdłuż szyjki. Gra się na nim szarpiąc struny palcami i uderzając w nie specjalnymi plektrami. Dźwięk sitaru jest rozpoznawalny i charakterystyczny dla muzyki indyjskiej. Jego brzmienie posiada wiele niuansów, a możliwości ekspresji są bardzo szerokie.
Koto
Koto to tradycyjny instrument strunowy z Japonii. Posiada płaski, wydłużony korpus oraz 13 naciągniętych nad nim strun. Gra się na nim używając paznokci prawej dłoni do szarpania strun oraz plektronów przymocowanych do palców lewej dłoni do ich tłumienia. Koto występuje w różnych rozmiarach i strojeniach, dostosowanych do wykonywania konkretnych rodzajów muzyki. Jego brzmienie jest wyjątkowo subtelne i poetyckie. Koto od wieków towarzyszy recytacji poezji oraz teatrowi nō.
Balalaika
Balalaika to rosyjski instrument strunowy o trójkątnym kształcie i charakterystycznym brzmieniu. W swojej standardowej formie ma trzy struny naciągnięte na płaskim, trójkątnym pudle rezonansowym. Występują też odmiany z większą ilością strun. Gra się na niej szarpiąc struny palcami lub przy użyciu plektronu. Balalaika od stuleci funkcjonuje w rosyjskiej kulturze ludowej, ale również w muzyce klasycznej. Jej żywe, ostre brzmienie stało się symbolem rosyjskiego folkloru.
Nietypowe instrumenty dęte
Fujara
Fujara to tradycyjny, słowacki instrument dęty o bardzo długiej, sięgającej 3 metrów konstrukcji. Wykonany jest zwykle z drewna lipowego lub jodłowego. Posiada 6 otworów palcowych i 1 otwór na kciuk. Odtwarza tylko pojedyncze dźwięki niskich rejestrów. Cechą charakterystyczną tego instrumentu jest jego miękki, śpiewny, nostalgiczny ton. Fujara wykorzystywana jest głównie w folklorze słowackim do grania smutnych, lirycznych melodii. Ze względu na rozmiary wymaga od grającego dużych umiejętności i siły oddechowej.
Duduk
Duduk to tradycyjny instrument dęty z Armenii, wykonany z drievna orzechowego lub abricosowego. Posiada 8 otworów palcowych i 1 otwór na kciuk, a jego brzmienie przypomina ludzki głos. Duduk gra się z zastosowaniem techniki cyrkularnego oddechu, co pozwala na uzyskanie charakterystycznego, nosowego i zarazem ciepłego tonu. Od wieków duduk towarzyszy ormiańskiej muzyce ludowej, często w duecie z bębnem dhol. Jego nostalgiczne brzmienie symbolizuje armeńską tożsamość i folklor.
Didgeridoo
Didgeridoo to pierwotny instrument dęty rdzennej ludności Australii. Wykonany jest tradycyjnie z wysuszonego pnia eukaliptusa z naturalnie powstałą jamą po żerujących w nim larwach termitów. Gra się na nim za pomocą specjalnej techniki oddechowej zwanej cyrkularnym oddychaniem. Pozwala to na wydobycie charakterystycznego brzmienia przypominającego ryk zwierzęcia. Didgeridoo ma zazwyczaj długość około 140 cm i średnicę ok. 5 cm. Jest nieodłącznym elementem kultury Aborygenów i ich ceremonii.
Unikalne instrumenty smyczkowe
Viola organista
Viola organista to niezwykły instrument strunowy wynaleziony w Polsce w XVI wieku przez lutnistę Wojciecha z Kalinowej. Przypomina klawesyn, ale posiada klawiaturę poruszającą smyczki. Pozwala na imitowanie brzmienia wielu instrumentów naraz, stąd nazwa przypominająca organy. Po śmierci wynalazcy popadła w zapomnienie. Dopiero w XXI wieku viola organista została zrekonstruowana i ponownie rozbrzmiewa swym niezwykłym dźwiękiem łączącym cechy instrumentów klawiszowych, strunowych i smyczkowych.
Erhu
Erhu to tradycyjny chiński instrument smyczkowy o dwóch strunach, znany również pod nazwą chińskie skrzypce. Składa się z długiej drewnianej szyjki, naciągniętych na niej strun, pudła rezonansowego oraz dwóch kołków do strojenia. W odróżnieniu od zachodnich instrumentów smyczkowych, smyczek erhu umieszczony jest między strunami. Erhu posiada charakterystyczne, nosowe brzmienie, często porównywane do ludzkiego głosu. Od wieków jest podstawowym instrumentem w chińskiej orkiestrze ludowej.
Nyckelharpa
Nyckelharpa to tradycyjny szwedzki instrument strunowy przypominający nieco skrzypce. Posiada podstrunnicę, gryf i struny podobne do skrzypiec, ale struny nie stykają się ze sobą, lecz są rozmieszczone po obu stronach mostka. Gra się na nim za pomocą klawiatury i smyczka. Nyckelharpa ma ostro, metaliczne brzmienie i szeroki zakres - od basu po sopran. W Szwecji używana jest głównie do grania muzyki ludowej, ale pojawia się też w utworach współczesnych kompozytorów.
Osobliwe instrumenty klawiszowe
Marimba
Marimba to instrument perkusyjny z grupy idiofonów, pochodzący z Afryki i Ameryki Środkowej. Składa się z drewnianych płytek ułożonych na rezonatorach rurowych i rozmieszczonych chromatycznie niczym klawiatura fortepianu. Grający uderza w płytki za pomocą specjalnych młoteczków. Marimba ma miękki, nieco drewniany ton i szeroki zakres. Często występuje w zespołach perkusyjnych. Jej brzmienie dodaje ciepła i kolorytu kompozycjom.
Akordeon bayan
Akordeon bayan to odmiana akordeonu wywodząca się z Rosji, różniąca się od akordeonu zachodniego budową lewej strony instrumentu. Posiada rozbudowany system guzików basowych i akordowych pozwalający na granie akordów i linii basowej jedną ręką. Akordeon bayan stał się podstawowym instrumentem w rosyjskiej muzyce ludowej, ale wykorzystywany jest również w utworach klasycznych kompozytorów. Jego możliwości harmoniczne i kolorystyczne są bardzo szerokie.
Melodika
Melodika to niewielki, poręczny instrument klawiszowy przypominający z wyglądu akordeon. Dźwięk wydobywany jest poprzez dmuchanie w ustnik, co wprawia w ruch języczki i wytwarza dźwięk podobny do akordeonu lub harmonijki ustnej. Melodika posiada zwykle 37 klawiszy i kilka przełączników barwy dźwięku. Jest często wykorzystywana przez ulicznych muzyków ze względu na mobilność i łatwość gry. Jej charakterystyczne, fletowe brzmienie nadaje się zarówno do melodii ludowych, jak i utworów rozrywkowych.
Inne niecodzienne instrumenty
Sawa musical
Sawa musical to niecodzienny instrument wymyślony i skonstruowany w połowie XX wieku przez polskiego artystę, rzeźbiarza i muzyka - Władysława Szpilmana. Składa się z kilkunastu ruchomych belek drewnianych, które wprawiane są w drgania za pomocą smyczków. Całość przytwierdzona jest do planszy rezonansowej. Dźwięki uzyskiwane na sawie musical mają metaliczny, zgrzytliwy charakter. Szpilman wykorzystywał ją w surrealistycznych kompozycjach łączących elementy muzyki poważnej z hałasem i e
Podsumowanie
Przedstawione w artykule przykłady pokazują, że na przestrzeni dziejów ludzkość stworzyła ogromną różnorodność niecodziennych instrumentów muzycznych. Pochodzą one z różnych zakątków świata i kultur, od Afryki przez Azję po obie Ameryki. Niektóre mają bardzo długą historię i stanowią fundament tradycyjnej muzyki danego regionu. Inne to wynalazki pojedynczych artystów i eksperymentatorów. Pomimo egzotycznej budowy i brzmienia, w rękach wprawnych muzyków potrafią wydobyć z siebie fascynujące melodie i rytmy. Warto poznawać te niebanalne instrumenty, aby poszerzać swoją wiedzę o muzyce, doceniać pomysłowość ich twórców i dostrzegać uniwersalny charakter ludzkiej ekspresji poprzez dźwięki.
Tagi
Udostępnij
