Perkusja od zawsze fascynowała ludzkość. Już w starożytności pierwotne ludy używały prostych instrumentów perkusyjnych do nadawania rytmu muzyce i tańcom. Wraz z rozwojem cywilizacji, perkusja ewoluowała i zyskiwała na znaczeniu w różnych gatunkach i stylach muzycznych. Dziś trudno wyobrazić sobie jakikolwiek zespół czy orkiestrę bez tego niezwykle ważnego instrumentu, który nadaje utworom puls i energię. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu fascynującemu instrmentowi - jego historii, budowie, odmianom i zastosowaniu. Poznamy role jakie pełni perkusista w zespole oraz umiejętności wymagane od dobrego gitarzysty. Omówimy też użycie perkusji zarówno na scenie, jak i w studiu nagraniowym.
Historia i rozwój perkusji
Instrumenty perkusyjne istniały już w starożytności. Najprostsze bębny spotykamy u ludów pierwotnych na całym świecie - w Afryce, obu Amerykach, Australii czy na wyspach Pacyfiku. Służyły głównie do podkreślania rytmu w trakcie obrzędów religijnych i wodzowskich. W starożytnym Egipcie używano bębnów, talerzy i grzechotek w trakcie uroczystości oraz w wojsku dla podtrzymania morale żołnierzy.
W średniowiecznej Europie bębny i dzwonki stosowano podczas walki oraz polowań. Orkiestry dworskie stopniowo wprowadzały proste instrumenty perkusyjne jak trójkąty, kołatki czy kastaniety. Prawdziwy rozkwit perkusji nastąpił jednak dopiero w epoce baroku i klasycyzmu, kiedy to zaczęto dodawać do orkiestr pełne zestawy perkusyjne.
W XIX i XX wieku, wraz z rozwojem muzyki rozrywkowej, perkusja zyskała jeszcze większą popularność. Pojawiły się wielkie bębny marszowe, a później całe zestawy perkusyjne w orkiestrach tanecznych i jazzowych. Obecnie perkusja jest nieodłącznym elementem niemal każdego stylu muzycznego - od rocka, popu, jazzu, przez muzykę etniczną, po współczesną muzykę poważną.
Budowa i elementy zestawu perkusyjnego
Bębny
Kluczowym elementem każdego zestawu perkusyjnego są bębny. Wyróżnia się bębny o określonej wysokości dźwięku, od najniższego bębna basowego, poprzez bębny koncertowe, tom-tomy po wysokie bębny marszowe. Różnią się wielkością, budową i brzmieniem. Mają drewniane obręcze obciągnięte membranami z tworzywa sztucznego lub skóry zwierzęcej. Uderza się w nie pałkami zakończonymi główkami filcowymi, drewnianymi lub plastikowymi.
Talerze
Talerze to metalowe misy uderzane trzonkami pałek lub pocierane. Występują w różnych rozmiarach i gatunkach metalu, co wpływa na barwę dźwięku - od jasnego, dzwoneczkowego brzmienia talerzyków po głęboki dźwięk talerzy ride. Odmianą są hi-haty, czyli dwa talerze ustawione na nóżce, otwierane i zamykane stopą perkusisty.
Instrumenty perkusyjne
Do instrumentów perkusyjnych zaliczamy też wiele innych przedmiotów wydających dźwięk po uderzeniu, potrząśnięciu lub potarciu. Należą do nich m.in. kastaniety, marakasy, grzechotki, kołatki, dzwonki, klawesy, werbel, trójkąt, wibrafon, ksylofon i wiele innych.
Rodzaje i style gry na perkusji
Rock i metal
W rocku i metalu perkusja odgrywa kluczową rolę, nadając mocny, dynamiczny rytm całej muzyce. Stosuje się tu pełne zestawy perkusyjne z wieloma bębnami i talerzami. Charakterystyczne są synkopowane rytmy, mocne uderzenia werbla czy blast beaty. Perkusiści rockowi i metalowi muszą dysponować dużą siłą i wytrzymałością.
Jazz i blues
W jazzie i bluesie perkusja również pełni istotną funkcję rytmiczną, jednak jej brzmienie jest łagodniejsze i swobodniejsze. Stosuje się tu mniejsze zestawy z werblem, hi-hatem i 1-2 bębnami. Dużą rolę odgrywa improwizacja i synkopowanie. Perkusiści jazzowi i bluesowi muszą mieć świetny słuch i poczucie swinga.
Muzyka klasyczna
W muzyce klasycznej instrumenty perkusyjne pełnią raczej funkcję kolorystyczną i rzadko występują solowo. Stosuje się niewielkie zestawy lub pojedyncze instrumenty dobierane do charakteru utworu - werbel, trójkąt, talerze, ksylofon, wibrafon itp. Od perkusisty klasycznego wymaga się precyzji i dbałości o detale.
Perkusista w zespole - rola i zadania
Nadanie rytmu
Podstawowym zadaniem perkusisty jest nadanie rytmu całej muzyce, zagranie odpowiedniego beatu bębnami i talerzami. To on "prowadzi" resztę zespołu i dba o zgranie wszystkich instrumentów. Musi utrzymywać stałe tempo, akcentować mocniejsze dźwięki, a czasem też celowo je zaburzać i synkopować.
Współpraca z innymi muzykami
Dobry perkusista musi świetnie współpracować z innymi instrumentalistami i wokalistami. Powinien wyczuwać ich i reagować odpowiednio do tego co grają lub śpiewają. Czasem musi dostosować się do solo gitarzysty czy saksofonisty, innym razem sam prowadzi resztę zespołu.
Kreatywność i improwizacja
Poza odtwarzaniem ustalonych partii, perkusista często improwizuje i dodaje własne pomysły rytmiczne. Szczególnie w jazzie czy rocku progresywnym, dużo zależy od jego kreatywności i umiejętności improwizacji. Dobra perkusja potrafi nadać utworowi niepowtarzalny charakter.
Umiejętności i cechy dobrego perkusisty
Poczucie rytmu
Kluczowa cecha każdego perkusisty to świetne poczucie rytmu. Powinien wyczuwać puls muzyki, akcenty i zmiany tempa. Bez tego nie zagra poprawnie nawet prostych partii perkusyjnych. Poczucie rytmu w dużej mierze jest wrodzone, ale można je też trenować i rozwijać.
Refleks i koordynacja ruchowa
Gra na perkusji wymaga bardzo dobrego refleksu i koordynacji rąk oraz nóg. Perkusista musi błyskawicznie reagować, uderzając w odpowiednie elementy zestawu i operując pałkami oraz stopą na hi-hacie. Ćwiczenie tych umiejętności jest kluczowe dla opanowania instrumentu.
Muzykalność i słuch
Oprócz rytmu, perkusista musi też wyczuwać melodykę i harmonię całego utworu. Pomaga w tym dobra muzykalność i słuch. Dzięki nim perkusista wie, kiedy wzmocnić lub zmienić rytm, by współgrał z resztą muzyki. Muzykalność ułatwia też improwizację i granie solówek.
Perkusja na scenie i w studiu nagraniowym
Koncerty na żywo
Podczas występów na żywo perkusista musi sprostać wielu wyzwaniom - graniu przy głośnej publiczności, utrzymaniu koncentracji i energii przez cały set. Na scenie nie ma miejsca na pomyłki czy zagrażanie rytmu. Liczy się też widowiskowość i charyzma perkusisty.
Sesje studyjne
W studiu nagraniowym kluczowa jest precyzja i powtarzalność. Utwór nagrywany jest wielokrotnie, czasem warstwa po warstwie. Od perkusisty wymaga się grania idealnie takich samych partii, zgodnie z aranżem. Ma też mniej swobody improwizacji.
Sprzęt i akustyka
Zarówno na scenie, jak i w studio perkusista musi zadbać o odpowiedni sprzęt i ustawienie zestawu. Mocny, dobrej jakości zestaw perkusyjny pozwala wydobyć pełnię możliwości brzmieniowych. Istotna jest też akustyka - dobranie i rozmieszczenie mikrofonów w studiu czy nagłośnienie na koncercie.
Podsumowanie
Perkusja to fascynujący i niezwykle istotny instrument, który od zarania dziejów towarzyszył człowiekowi. Przeszła długą drogę ewolucji od prymitywnych bębnów plemiennych do nowoczesnych, rozbudowanych zestawów perkusyjnych. Dziś trudno sobie wyobrazić jakąkolwiek muzykę - rock, jazz, klasykę czy pop - bez perkusji, która nadaje jej puls i energię. By w pełni opanować ten instrument, potrzeba zarówno talentu i predyspozycji, jak i ciężkiej pracy nad techniką, rytmem i odruchami. Jednak satysfakcja z grania na tym niezwykłym instrumencie wynagradza trud nauki.
