Gitara basowa od dawna jest nieodłącznym elementem muzyki rockowej, metalowej, jazzowej i wielu innych gatunków. Choć na pierwszy rzut oka może wydawać się instrumentem prostszym od gitary elektrycznej, to w rzeczywistości wymaga równie precyzyjnej techniki i złożonych umiejętności. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej budowie i możliwościom gitary basowej, omówimy podstawowe techniki gry oraz role, jakie pełni ten instrument w zespole. Poznamy również najsłynniejszych basistów rockowych, jazzowych i polskich.
Budowa gitary basowej
Rodzaje gryfów
Gryf gitary basowej zazwyczaj posiada 4-6 strun, które są grubsze i dłuższe niż w przypadku gitary elektrycznej. Najpopularniejsze są gryfy z 20 lub 21 progami, ale spotyka się też wersje z 22-24 progami. Gryfy wykonuje się głównie z drewna, najczęściej z klonu, mahoniu lub palisandru. Rzadziej stosuje się gryfy z grafitu czy nawet aluminium. Kształt gryfu może być bardzo zróżnicowany - od tradycyjnego prostego, przez zwężający się, po bardziej ekstremalne warianty.
Rodzaje progów
Progi dzielą gryf na poszczególne półtony i ustalają wysokość dźwięku. Dawniej wykonywano je głównie z kości słoniowej, obecnie dominują progi metalowe ze stali nierdzewnej lub niklu. Często stosuje się też progi z grafitu, brązu fosforowego lub kompozytów. Progi różnią się również kształtem - mogą być płaskie, zaokrąglone lub spłaszczone. Wpływa to na brzmienie i wygodę gry.
Rodzaje przetworników
To właśnie przetworniki (pickupy) przekształcają drgania strun w sygnał elektryczny. W gitarrze basowej najpopularniejsze są przetworniki jedno- i dwuśrubowe, rzadziej paski magnetyczne. Liczba przetworników wynosi zwykle 1-3. Ich rozmieszczenie (przy gryfie, na środku, przy mostku) pozwala uzyskać różnorodne brzmienia - od ciepłego i głębokiego, po agresywny, z ostrym atakiem.
Techniki gry na gitarze basowej
Palm muting
Jedna z podstawowych technik, polegająca na przygłuszeniu dźwięku struny krawędzią dłoni prawej ręki. Pozwala uzyskać krótszy, ostrzejszy dźwięk, bez pogłosu. Często stosowana w stylistykach takich jak rock, metal czy funk.
Slap
Charakterystyczna, perkusyjna technika, w której prawą ręką uderza się kciukiem w struny, wywołując krótki, dobitny dźwięk. Wymaga precyzji, ponieważ lewa ręka musi jednocześnie wybrzmiewać dźwięk na progach. Popularna w funku, ale z powodzeniem wykorzystywana też w rocku czy fusion.
Tapping
Polega na uderzaniu strun palcami lewej ręki, bez ich przyciskania do progów. Pozwala na niezwykle szybkie pasaże i wirtuozerskie solówki. Wymaga ogromnej zręczności palców lewej ręki. Częsta w rocku progresywnym, shredowym czy jazz fusion.
Pitch bending
Zmiana wysokości dźwięku za pomocą drążka gitarowego lub specjalnego klucza umieszczonego w gryfie. Pozwala na uzyskanie efektu poślizgu, glissanda lub wibracji. Stosowana w wielu stylach - od bluesa po heavy metal.
Role gitary basowej w zespole
Rytm
Podstawową funkcją gitary basowej jest zapewnienie mocnych, pulsujących linii basowych, które tworzą fundament rytmiczny utworu. Precyzyjne wymierzanie rytmu przez basistę pozwala reszcie zespołu trzymać się w ryzach i "kleić" sekcję rytmiczną.
Linia basowa
Kolejna kluczowa rola to wytyczenie chwytliwej, melodyjnej linii basowej, która współgra z partiami innych instrumentów. Dobrze skonstruowany groove basu potrafi nadać utworowi niepowtarzalny charakter i spójność.
Wsparcie harmoniczne
Basista odpowiada też za wypełnianie przestrzeni harmonicznej między linią melodyczną a partiami perkusyjnymi. Umiejętnie ułożone akordy i zagrywki basu wzbogacają brzmienie całości i budują klimat utworu.
Najsłynniejsi basiści rockowi
John Paul Jones (Led Zeppelin)
Legendarny basista i multiinstrumentalista, współzałożyciel Led Zeppelin. Znany z niezwykle melodyjnych linii basowych, które stały się znakiem rozpoznawczym jego zespołu. Wykorzystywał również technikę gry pałeczką, nadając brzmieniu perkusyjny charakter.
Geddy Lee (Rush)
Kanadyjski wirtuoz, grający w progressive rockowym Rush. Imponuje niezwykle szybką i precyzyjną grą oraz mistrzowskim opanowaniem gitary basowej. Znany z zawiłych, wielowarstwowych partii basu oraz charakterystycznego, "śpiewającego" brzmienia.
Cliff Burton (Metallica)
Legendarny basista Metalliki, który zginął tragicznie w wieku 24 lat. Wprowadził do thrash metalu melodyjne, neoclassical metalowe solo na gitarze basowej. Był prekursorem wykorzystania efektu wah-wah i distortionu w basie metalowym.
Wybitni basiści jazzowi
Jaco Pastorius
Rewolucjonista gitary basowej, który zmienił jej postrzeganie w jazzie. Wirtuoz technik slap, tappingu i 2-palcowej gry. Stworzył nowoczesne jazz-fusion w zespole Weather Report. Tragicznie zmarł w wieku 35 lat.
Marcus Miller
Wszechstronny basista jazzowy, kompozytor i producent. Współpracował m.in. z Milesem Davisem i Herbiem Hancockiem. Ceniony za niezwykłą muzykalność, groove i technikę slap. Wywarł ogromny wpływ na współczesnych basistów jazzowych.
Victor Wooten
Bassisita jazz fusion znany z biegłości technicznej i niesamowitych umiejętności groove'owania. Promuje nowoczesną grę na gitarze basowej. Jest m.in. członkiem supergrupy Béla Fleck and the Flecktones.
Stanley Clarke
Jeden z pionierów gitary basowej w jazzie, fusion i funku. Gra wirtuozerską techniką fingerstyle z elementami slapa. Ma na koncie współpracę z legendami, jak Miles Davis, czy Return to Forever Chicka Corei.
Polscy wirtuozi gitary basowej
Paweł Mąciwoda (Perfect)
Jeden z najlepszych polskich basistów rockowo-metalowych. Gra w zespole Perfect od początku istnienia grupy. Znany ze znakomitej gry groove'owej i solowej. Wypracował rozpoznawalny, mocny styl gry.
Robert Friedrich (Acid Drinkers)
Charyzmatyczny basista legendarnej thrash-punkowej grupy Acid Drinkers. Imponuje niezwykle mocnym, agresywnym brzmieniem gitary basowej. Znakomity groove i ciekawych linii basowych.
Piotr Wiwczarek (Vader)
Bardzo ceniony basista death metalowego Vadera. Zachwyca precyzją i szybkością gry, niesamowitymi umiejętnościami technicznymi. Jego partie basowe dodają brzmieniu mocy i agresji.
Podsumowanie
Gitara basowa, choć często pozostaje w cieniu gitary prowadzącej, odgrywa kluczową rolę w zespole - zapewnia fundament rytmiczny, wypełnia przestrzeń brzmieniową i buduje linie basowe, które nadają utworom charakteru. Opanowanie tego instrumentu wymaga zarówno znakomitego poczucia rytmu, jak i technicznych umiejętności. Historia muzyki rockowej, metalowej czy jazzowej nieodłącznie wiąże się z wielkimi basistami, którzy wnieśli ogromny wkład w rozwój swoich gatunków. Dziś gitara basowa nadal ewoluuje i znajduje nowe zastosowania - od muzyki klasycznej po elektronikę. To fascynujący instrument o szerokim spectrum możliwości.
