Flet to jeden z najstarszych i najpopularniejszych instrumentów muzycznych na świecie. Jego charakterystyczny, przenikliwy dźwięk od wieków zachwyca melomanów. W niniejszym artykule przybliżymy czytelnikom historię i różne odmiany tego niezwykłego instrumentu, opiszemy technikę gry oraz najwybitniejszych flecistów. Zaprezentujemy też szerokie zastosowanie fletu w muzyce rozrywkowej i edukacji. Zapraszamy do lektury, która pozwoli poznać tajniki jednego z najstarszych instrumentów ludzkości.
Rodzaje fletów i ich cechy
Flet poprzeczny i jego budowa
Najpopularniejszym rodzajem fletu jest flet poprzeczny, zwany też Boehmowskim. Składa się z dwóch głównych części - głowicy z ustnikiem oraz korpusu z otworami palcowymi. Wykonany jest najczęściej z metalu lub drewna. Występuje w różnych rozmiarach i strojach - sopranino, sopran, alt, tenor, bas. Flet poprzeczny ma miękki, łagodny dźwięk o szerokim zakresie dynamicznym. Dzięki systemowi Boehma instrument ten jest bardzo wszechstronny i pozwala na precyzyjną intonację.
Flet prosty - charakterystyka
Flet prosty, inaczej bezklapowy, to najstarszy typ fletu. Wywodzi się bezpośrednio ze starożytnych fletni Pana. Charakteryzuje go brak ruchomych elementów, prosta budowa z jednym ustnikiem i otworami palcowymi. Posiada mocny, przenikliwy dźwięk, trudny do opanowania vibrato i intonacji. Występuje głównie jako flet sopranowy. Flet prosty wykorzystywany jest przede wszystkim w wykonawstwie muzyki dawniej.
Inne rodzaje fletów
Oprócz wymienionych najpopularniejszych odmian, istnieje wiele mniej znanych typów fletów. Wśród nich można wymienić m.in. flet alto, flet basowy, flet piccolo, flet traverso, flet Niemiecki, Irlandzki czy Indonezyjski. Różnią się one budową, skalą, brzmieniem i zastosowaniem. Prezentują bogactwo i różnorodność tej familii instrumentów.
Historia i rozwój fletu
Początki fletu
Instrumenty dęte znane są od czasów prehistorycznych. Proste fletnie i piszczałki wykonywano z kości zwierząt, bambusa czy gliny. W starożytnym Egipcie i Grecji fletnia Pana była popularnym instrumentem. W średniowieczu w Europie grało się na fletach prostych, z drewna lub kości. Renesans przyniósł dalszy rozwój fletu, a barok nowe typy instrumentów.
Flet w średniowieczu i renesansie
W średniowieczu flet prosty był popularnym instrumentem, grającym solo lub w zespołach. Wykorzystywano go w muzyce dworskiej, kościelnej, ludowej. Renesans to czas rozkwitu sztuki fletowej. Pojawiły się wtedy fletnie sopranowe, altowe, tenorowe. Komponowano utwory solo, ale też na zespoły fletów. Słynnymi twórcami muzyki fletowej byli m.in. J.S. Bach, G.F. Händel, A. Vivaldi.
Nowożytność i współczesność
W XVIII-XIX wieku flet przeszedł dalszą ewolucję konstrukcyjną, m.in. dzięki udoskonaleniom Theobalda Boehma. Stworzono flet poprzeczny, który stał się wiodącą odmianą. Kompozytorzy tacy jak Reinecke, Kuhlau, Doppler tworzyli wirtuozowskie koncerty fletowe. Obecnie flet jest niezwykle popularny, wykorzystywany w różnych stylach - od muzyki poważnej po rozrywkową.
Technika gry na flecie
Podstawy oddechu i artykulacji
Podstawą gry jest prawidłowy oddech przeponowy i umiejętność formowania strumienia powietrza. Istotna jest precyzyjna kontrola prędkości i ciśnienia powietrza. Techniki artykulacyjne na flecie to m.in. staccato, legato, podwójne staccato, tremolo. Opracowanie ich wymaga ćwiczeń i cierpliwości.
Palcowanie i trzymanie fletu
Palcowanie na flecie polega na otwieraniu i zamykaniu otworów przy pomocy palców obu rąk. Kluczowe jest prawidłowe ułożenie, precyzyjne przykrycie otworu i szybkość ruchów. Flet trzyma się poziomo, delikatnie opierając o dolną wargę. Istotna jest stabilizacja rąk, palców i całego ciała podczas gry.
Ćwiczenia i etapy nauki gry
Aby opanować grę, potrzeba wielu lat systematycznych ćwiczeń. Początkowo wprawki oddechowe i brzmieniowe, gamy, etiudy. Stopniowe rozszerzanie skali i rejestru instrumentu. Ćwiczenie różnych artykulacji, palcowania, intonacji. W miarę rozwoju stopniowe przechodzenie do utworów o coraz większym stopniu trudności. Perfekcja w grze na flecie wymaga nieustannej pracy i samodyscypliny.
Wybitni flecisti i kompozytorzy
Znane postacie historyczne
Wśród historycznych wirtuozów gry na flecie wymienić należy m.in. Philippe'a Hotteterre'a, Quantza, Tulou, Devienne'a - twórców francuskiej szkoły fletowej. Znakomitymi flecistami byli też Niemcy: Fürstenau, Dressler, Doppler. Polskim wirtuozem był S. Serwaczyński. Wielu spośród nich łączyło grę z komponowaniem.
Współcześni wirtuozi fletu
Obecnie flet ma wielu znakomitych przedstawicieli. Należą do nich m.in. J. Galway, E. Pahud, M. Rampal, J. Roffe-Thompson, A. Handley czy Polacy: D. Radziejewska, A. Janicka-Słysz, Ł. Długosz. Koncertują na całym świecie, nagrywają płyty, prowadzą klasy mistrzowskie.
Najważniejsze dzieła z fletem
Literatura na flet obejmuje utwory od średniowiecza po współczesność. Do najważniejszych należą: koncerty Vivaldiego, Bacha, Mozarta, koncerty fletowe Devienne'a, Dopplera, Reinecke, sonaty Händela, Telemanna, Quantza. Nowe arcydzieła tworzą dla fletu współcześni kompozytorzy.
Flet w muzyce rozrywkowej
Wykorzystanie fletu w rocku i popie
Flet z powodzeniem wykorzystywany jest w rocku, popie, folk rocku czy progresywnym rocku. Słyszymy go w utworach zespołów Jethro Tull, The Rolling Stones, Genesis, Moody Blues, Pink Floyd, The Beatles. Grają na nim tacy muzycy jak Ian Anderson, David Gilmour, Eric Clapton, John Lennon, Kate Bush.
Flet w jazzie i muzyce folkowej
Flet pojawia się często w utworach jazzowych - grają na nim m.in. J. Coltrane, H. Hancock, Y. Yusef Lateef, L. Young. Jest też charakterystycznym instrumentem dla folku i world music. Grają na nim m.in. J. Morrison, E. Asch, K. Zimmermann, B. Sutton, Z. Trnavský.
Inne zastosowania fletu
Flet wykorzystuje się również w muzyce filmowej i teatralnej do tworzenia nastroju i efektów dźwiękowych. Pojawia się w ścieżkach dźwiękowych wielu filmów np. „Władca Pierścieni”, „Piraci z Karaibów”, „Gladiator”. Stosowany jest też w muzyce medytacyjnej i relaksacyjnej.
Popularność gry na flecie
Flet w edukacji muzycznej
Ze względu na stosunkowo łatwą naukę podstaw gry, flet jest często pierwszym instrumentem wprowadzanym w szkolnej edukacji. Uczy się na nim gry, zapisu nutowego, podstaw muzyki. Jest też instrumentem wykorzystywanym w amatorskich orkiestrach i zespołach.
Amatorskie grupy fletowe
Flet jest popularny w amatorskim ruchu muzycznym. Tworzone są zespoły fletów lub z udziałem fletów - tria, kwartety, kwintety. Występują one podczas różnych uroczystości, dając wiele radości z muzykowania. Grupy fletowe działają przy domach kultury, szkołach, uczelniach.
Dostępność nauki gry na flecie
Nauka gry na flecie jest stosunkowo powszechnie dostępna. Oferują ją szkoły muzyczne, ogniska artystyczne, indywidualni nauczyciele. Można też uczyć się gry na własną rękę z podręczników i tutoriali. Rosnąca popularność fletu sprawia, że coraz więcej osób sięga po ten piękny instrument.
Podsumowanie
Flet ma długą i bogatą historię sięgającą czasów starożytnych. Przeszedł fascynującą ewolucję od prymitywnych fletni po współczesny flet Boehma. Jest jednym z najbardziej wszechstronnych i melodyjnych instrumentów. Chociaż opanowanie gry na wysokim poziomie wymaga wieloletniej nauki, już pierwsze próby dają wiele satysfakcji. Nic więc dziwnego, że flet od stuleci cieszy się niesłabnącą popularnością i jest bliski sercu wielu pokoleń melomanów.
Najczęstsze pytania
Jakie są podstawowe rodzaje fletów?
Do najpopularniejszych rodzajów fletów należą: flet poprzeczny, flet prosty, flet piccolo, flet altowy, flet basowy.
Jak trzyma się i gra na flecie?
Flet trzyma się poziomo, delikatnie opierając na dolnej wardze. Gra się na nim, otwierając lub zamykając otwory palcowe przy pomocy palców obu rąk.
Jakie są podstawy nauki gry na flecie?
Na początku ćwiczy się prawidłowy oddech, brzmienie, gamy i proste utwory. Stopniowo rozwija się technikę i poszerza repertuar o coraz trudniejsze utwory.
Kto gra na flecie w muzyce rozrywkowej?
Na flecie grali i grają tacy artyści jak: Ian Anderson (Jethro Tull), David Gilmour (Pink Floyd), Eric Clapton, Kate Bush, James Galway.
Gdzie można uczyć się gry na flecie?
Naukę gry na flecie oferują m.in. szkoły muzyczne, domy kultury, ogniska artystyczne. Można też brać lekcje indywidualne lub samodzielnie uczyć się z podręczników.
